|
Қайталанбас қайсар тұлға
24.02.11.
Егемен Қазақстан газеті
24.02.12.
«Ол кісімен ұзақ жылдар бойы қызмет бабымен жиі кездесіп,
көп мәселелерді ақылдасып шешуші едік...
Өмекеңнің терең ақылы мен парасаты, халқының
қамын ойлайтын азаматтығы ұдайы сезілетін. Халқы да
оны осындай жақсы қасиеттері үшін қатты
қадірлейтін. Көзінің тірісінде ол елінің,
халқының құрметі мен махаббатын бір кісідей-ақ
сезініп өтті».
Қазақстан
Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев
Өткен
ғасырдың жетпісінші жылдары еліміздегі маңдайалды
жоғары оқу орындарының бірегейі саналатын
Қазақ мемлекеттік ұлттық университетінің студенті
едік. Сабақ оқудан, абырой мен диплом алудан артық
алдымызда мақсат та, міндет те жоқ. Осы мақсатта жиі-жиі
жолығатынымыз курстың кураторы мен факультет деканы.
Мұң-мұқтажымызды соларға айтып, солардан
көмек сұраймыз. Ректор, проректор дегендерді анда-санда
сырттай көрмесек, жеке кездесудің сәті түсе
бермейтін еді.
Әлі есімде жаңа оқу жылы басталысымен университет қабырғасында
дәл қай күні екені есімде жоқ, үлкен акт
залында жаңа ректормен кездесу өткізіледі деген жарнаманы
оқыдым.
Белгіленген күні акт залына студенттер лық толып жиналды. Ине
шаншар орын жоқ. Көбіне орындық жетпей, аяғынан тік тұруға
тура келді. Ол уақытта университеттің бас корпусы қазіргі
Т.Жүргенов атындағы өнер академиясының орнында болатын.
Сәлден соң алып денелі, болмыс-бітімі батырларға
ұқсас, толқынданған қоп-қою қара
шашты, қап-қара көзінен ұшқын шашып
тұрған айбатты кісі президиумға келіп жайғасты.
Жанында университеттің партия ұйымының хатшысы, Студенттер
кеңесінің төрағасы бар. Партком хатшысы В.Кузнецов
жиналысты ашып, жаңа ректор Өмірбек Арсланұлы
Жолдасбековпен таныстырғаннан кейін, сөз берді. Зал демін ішіне
жұтып, сілтідей тына қалды. Өмекең салмақты
денесіне қарамай, шалт қимылдап, мінберге келді де қыран
құстай жинақы, сұсты кейіппен жан-жағына
қарап алып, студенттерге қатысты көптеген мәселелерді
қозғап, жанымызды байытып, рухымызды көтеріп тастады.
Қорытынды сөзін былай деп аяқтады.
- Айналайын, сендер еліміздің түкпір-түкпірінен білім
қуып, болашақтарыңды ойлап, өмірге бір кірпіш болып
қалансам екен деп армандап келген ұл-қыздарсыңдар!
Мақсаттарыңа жетіңдер! Ол үшін көп оқып,
көп ізденіп, тәртіпті болыңдар! Біз сендердің
жақсы білім алуларыңа толық жағдай жасаймыз!
Бұл - Өмекеңнің студенттерге деген шын
жанашырлықпен айтылған сөзі болатын. Біз жаңа ректорымызға
қатты риза болып, ұзақ қол шапалақтаумен,
залдан тік тұрып шығарып салған едік.
Осы көрініс әлі күнге дейін көз алдымнан кетпейді.
Ғұлама ғалым ағамыз сол күні мейлінше
қамқорлығымен студенттер арасында биік беделін
көрсете білді. Бұрын-соңды мұндай жанашырлықты,
жарқылдаған алмас қылыштай өткірлікті университет
басшыларынан байқамаған басымыз бір-бірімізге қарап:
«қандай мықты кісі» деген таңданыспен тараған едік.
Сол кезде Өмекең 39 жаста ғана екен. Әсіресе,
студенттерге ол кісінің өзіне сенімділігі мен
нақтылығы қатты ұнады. Ой байлығы терең
біліммен ұштасқан жаңа ректордың өткірлігін
Мәскеу университетін бітіріп келгендігінен де шығар деп
өзара қызығушылық білдірген едік.
Алғашқы танысқаннан кейін осы кісіге деген
ықылас-ниетім ауып, көрген сайын таңырқап, зер салып
жүретін болдым. Әрине, біз де университет бітіріп, жан-жаққа
тарадық. Бірақ себеп-салдарларға байланысты
дәм-тұз бұйырып, Күләш екеуміз де Алматыда
қалдық. Екеуміз екі басылымның редакциясына орналастық.
Өмекең университетке ректор болып келгеннен кейін көп кешікпей-ақ:
«университеттің жаңа мекен-жайы салынатын болыпты» деген хабар
бүкіл студенттер арасына да, алматылық
түрғындарға да гу-гу әңгіме болып тарап
кеткен. Кейін білдік, әңгіме шын болып шықты. Беделді
оқу орнының болашағын ойлаған Өмірбек
Жолдасбеков барлық мәселелерді зерттеп, сол кездегі
Орталық Комитеттің бірінші хатшысы Дінмұхамед Қонаевқа
кіріп, жағдайды айтып, жаңа оқу ғимаратын салатын жер
сұрайды ғой.
Қонаев ректорды жақсы қабылдап, ой-мақсатын
түсініп, қолдағаннан кейін:
- Қай жерді лайық деп ойлайсың? - дегенде
Өмекең іркілместен, өзінің діттеген жерін айтады.
Димаш Ахметұлы келісімін береді. Сөйтіп, Өмекең ізін
суытпастан іске кірісіп кетеді.
Ал енді осыны ерлік демей көріңізші! Күнделікті тірлігін
істеп, ұстаздарға ақыл-кеңесін айтып жүре
берсе де болар еді. Бірақ Өмірбек Жолдасбеков олай етпеді.
Қызыл Империяның қылышынан қан тамып, дегенін
істетіп тұрған кезде ұрпақтың болашағын
ойлап, ұлы жоспар жасап, ол ойын іске асыруға бүкіл
мүмкіндікті пайдалануы үлкен азаматтығының,
қайтпас қайсарлығының белгісі еді. Әрине, бұл
жерде көреген басшы Дінмұхамед Қонаевтың да ұлтына
деген жанашырлығын бағалауымыз керек. Қалай десек те
қайталанбас қос тұлғаның ойы бір жерден
шығып, халқының тағдырын ойлағаны
жарасып-ақ кеткен сияқты.
Сонымен, әдеттегідей Мәскеуде бас жоспар бекітіліп, қаражаты
бөлініп, таңдаулы құрылыс мекемесі анықталып,
болашақ КазГУ қалашығының алғашқы кірпіші
қаланды.
Университет ректоры үшін жұмыс енді екі есеге көбейді.
Күн сайын таңғы алтыда тұрып ең алдымен
құрылыс жүріп жатқан алаңға қарай
бет алады. Олардың жұмысымен танысып, күнделікті
істің байыбын бақылайды.
Әзіл-қалжыңымен жұмысшылардың
көңілін көтеріп, кейде сын-ескертпелер жасайды.
Сөйтіп жүріп «бас прораб» деген ат та алып алады. Осылай
жұмысшылармен біте қайнасып, он алты қабатты бас корпустың
күн сайын биіктеп келе жатқанын көріп, көңілі
толады. Алатау бөктерінің етегінен бой көтерген осынау алып
ғимараттың болашағын ойлап, марқайғандай болады.
Оның біткен кездегі сұлу бейнесін көз алдына елестетіп,
қабырғасында білім алып жүрген ұрпақтарының
бақытты шақтарын сезінгендей әсер алады. Ол уақытта
қазіргідей алып ғимараттар күнде салынып жатқан
жоқ. Қала өміріндегі үлкен оқиға
болған осыншама алып құрылысты басқару, сан-салалы
ректорлық жұмысын атқару, өзінің ғылыми
жұмыстарымен айналысу Өмекең үшін оңай
болған жоқ. Алымды тұлға, өмірді сүйетін
азамат бәріне де уақыт табады. Неткен қайсар, неткен
өжет жан деп ойлайсың. Түптеп келгенде, бұл шаруалардың
барлығына да табандылық деген таптырмас қасиет керек еді.
Осының бәрі бір бойынан табылған Өмекең
қуаттанып, шабыттанып, біткен істен рахат тауып, келер істі
асыға күтетіндей болатын.
Мұндай жүкті кез келген адам көтере алмайды. Мұны тек
Өмекең сияқты алып тұлға, ақылды да
іскер азамат, ғұлама ғалым ғана көтере алуы
мүмкін. Солай болды да. Өмекең туралы ойласам,
құдай берген ғұмырын, уақытын тиімді пайдалана
білген, үлкен жоспар құрып, оны атқарып
үлгерген аса талантты әрі еңбекқор адам көз
алдыма елестейді.
1986 жылдың Желтоқсаны ректор Жолдасбековтің жүрегіне
жазылмас сызат түсірді. Желтоқсан оқиғасына
байланысты қаралау Өмірбек Жолдасбеков ағамызды да айналып
өтпеді. Ешкімді тыңдағысы келмеген, ешкіммен
санаспаған Орталық комитет осы желтоқсан
оқиғасын ұйымдастырды деп көптеген зиялы
қауымның артына шам ала түсіп,
қуғын-сүргінге ұшыратты.
Безбүйрек белсенділер арамыздан да шығып, Орталықтан
келген комиссия мүшелерінің қолтығына су бүркіп
отырды.
Университетке қайта-қайта тексеру жүргізіліп, адал азаматтың
абыройын түсіруге кірісті. Қызметінен алып тастады.
Бірақ «Аққа Құдай жақ» дегендей,
университетті 16 жыл басқарған аяулы азаматты 84 рет тексерген
комиссия оның жүмысынан еш кінәрат таба алмады.
Жапқан жала да, таққан айып та негізсіз, әділетсіз
болып шықты.
Осы бір дүрбелең тұста жазықсыз жала
жабылған жандар ғана емес, әрбір «мен қазақпын»
деген адамдарға да оңай тиген жоқ. Алматыдағы мектеп,
балабақша, сауда дүкендері, мәдени орталықтар,
жоғары оқу орындары көпке дейін қалпына келе
алмады. Көшеде, трамвай, автобустарда адамдардың
жүріс-тұрысы азайды. Ұзақ уақыт ұл мен
қызымды сол кездегі №12 жалғыз қазақ орта мектебіне
жетектеп алып барып, алып келіп жүрдім. Өйткені сол
күндерде жастарға, жасөспірімдерге деген сенімсіздік
өшпенділікке ұласып, қауіп-қатер көбейіп
тұрған.
Академик ағаның ақтығына бірнеше дүркін
тексерген комиссия да көз жеткізді. Өмірбек Арсланұлы бір
жылдай уақыт үйде отырып, ғылыми жұмыстармен
айналысып, техникалық терминдерді қазақшалап, кітаптар
шығарып, едәуір еңбек етті.
Желтоқсан оқиғасының ызғары
Өмекеңнің жан-жары, ғылым докторы Майя Бағызбаеваға
да салқынын тигізгені, тіпті ауыр болды. Майя апамызды да Орталық
Комитеттің хатшысы, Қауіпсіздік комитетінің
қызметкерлері қайта-қайта шақырып,
әуре-сарсаңға салған еді. Дәл сол кездері
ұлдары Скандербек те, қыздары Баян мен Гауһар да қоғамдық
ортадан қағажу көргендері бар. Мұның бәрі
уақытша кезең еді.
Көп кешікпей бұлт торлаған аспан бірте-бірте ашыла бастады.
Өмекең барлық жаладан біржола ақталып
шыққанда елдің, халықтың қуанғанын
айтсаңшы... Әлемнің түкпір-түкпірінен келген
құттықтаулар, жылы лебіздер, басына іс түскенде
ер-азаматтың ұстанымы қандай болу керектігінің
нағыз үлгісін көрсете білген Өмекеңнің
тұлғасын одан әрі асқақтатып,
дос-дұшпанның ортасында мерейін асырды.
Бұдан кейін Өмекең халықпен, қоғаммен
тығыз байланысқа түсіп, ел алдындағы
өзінің азаматтық парызын өтей бастады.
Қазақ ССР Жоғарғы кеңесіне бірнеше дүркін
депутат болып сайланды. Қиын-қыстау кезеңдерде
халықтың мұңын мұңдап, жоғын
жоқтады. Ұлтының өсіп-өркендеуі жолында бар
күш-жігерін жұмсап, қажырлылықпен еңбек етті.
Парламент мәжілісінің депутаты кезінде мәдени даму
комитетін басқарып, еліміздегі білім, мәдениет саласының
дамуына өлшеусіз үлес қосты. Депутаттардың
күнделікті бас қосуында ойлы пікірлер айтып, халықтың
ойындағысын дөп басатын. Ол болмаған күні оның
орны ойсырап тұратын. Халық үшін туған нағыз
қайраткер азамат, академик, Инженерлік Академияның негізін
қалаған математик, талай талантты шәкірт тәрбиелеген
ұстаз Өмірбек Жолдасбеков көзі тірі болғанда 80
жасқа толар еді. Амал нешік. Өмекең өмірден
озғанмен, артында өлмес ғылыми мұрасы,
еңбектері қалды. Әлемдік деңгейдегі
ғалымның есімі ешқашан ұмытылмақ емес,
өйткені оның ел үшін сіңірген еңбегі
ұланғайыр.
Қайырбек АСАНОВ
|
